🐽 Sperm Dna Hasar Testi Tedavisi

OavpTL. Profesör Doktor Gamze SinemKısırlıkSperm DNA Hasarı Nedenleri, Testi ve Tedavisi Sperm DNA hasarı nedir?Dna hasarı nasıl tespit edilir?Sperm hasarı neden olur?Kimler hasar tespiti için test yaptırmalı?Sperm DNA hasarının tedavisi mümkün müdür? Sperm DNA hasarı nedir? Sperm testi, erkeğin ejakulatının teste tabi tutularak belirli bilgilere erişmek mümkündür. Sperm testinde sperm sayısı, hareketlilik oranı ve normal görünümlü sperm oranları belirlenirken, daha farklı testlerle ortaya konan sperm DNA hasarı testinde ise spermin DNA zincirindeki kırıkları, diğer bir deyişle sperm kalitesini belirleyemeye yöneliktir. Kısırlığa İnfertilite dair yapılan incelemelerde, sperm DNA hasarı özel durumlarda bakılan ileri testler arasındadır. Sperm testi bozuk olan vakalarda sperm DNA hasarı yüksek çıkabileceği gibi, sperm testi normal olan hastalarda da yüksek oranda sperm DNA hasarı görülebilir. DNA hasarı yüksek olan erkeklerde tüp bebek tedavilerinde döllenmede, embriyo gelişiminde ve embriyo kalitesinde bozukluklar bildirilmiştir. Ek olarak bu hastalarda yüksek DNA hasarı tekrarlayan düşüklerle de ilişkili olabilir. Dna hasarı nasıl tespit edilir? Sperm DNA hasarı, klasik sperm testi ile tespit edilemez. Sperm testi normal olan erkeklerde de sperm DNA hasarına rastlanabilmektedir. Yani, sayısı, morfolojisi ya da hareketliliği olağan gözlemlenen spermlerde dahi artan DNA zinciri kırıkları ortaya çıkabilmekte; bu durum da yumurtalıkların döllenmesini zora sokmaktadır. Sperm DNA hasarı değerlendirmede pek çok farklı analiz yöntemi mevcuttur. Bunlar arasında SCSA Sperm Chromatin Structure Assay; Anilin Blue testi; SCD Sperm Chromatin Dispersion Assay; Acridine orange testi; TUNEL The Terminal Deoxynucleotidyl Transferase‐Mediated Deoxyuridine TdT Triphosphate dUTP Nick End Labeling Assay; Toluidin Blue testi; Halotest Sperm Chromatin Dispertion; Comet assay; In situ nick translation sayılabilir. TUNEL yöntemi kabul görmüş ve görece daha sıklıkla kullanılan bir testtir. Sperm hasarı neden olur? Günümüze kadar yapılan araştırmalar, spermin kalitesini etkileyen pek çok etmen olduğunu ortaya koymuştur. Bu etmenlerin en başında, sağlıksız yaşam koşulları gelmektedir. Öte yandan sigara kullanımının da etkisi büyüktür. Ayrıca alkol kullanımı, kafein tüketiminin fazla olması, radyasyona maruz kalmanın, enfeksiyonların, kullanılan kimi ilaçların, zehirli kimyasalların ve zirai ilaçların da sperm DNA hasarına neden olduğu saptanmıştır. Sıcak ortamda çalışan mesleklerde, kimyasallar ile çalışan mesleklerde, bilgisayar kullanımının uzun süreli olduğu mesleklerde de sperm DNA hasarı olabilir. Bunların dışında, sperm üretimi esnasında spermin tam olgunlaşamaması ya da proteinlerin yanlış/eksik düzenlenmesi de DNA zincirinde kırılmalar yapabilir. DNA’daki bu hatalar, embriyoya doğrudan olumsuz etki etmekte ve de gelecek kuşaklara aktarılmaktadır. Kimler hasar tespiti için test yaptırmalı? İnfertilitede, ilk değerlendirmede yapılması gerekli testler arasında yer almayan sperm DNA hasarı tekrarlayan tüp bebek başarısızlığı durumlarında daha sıktır. Bu nedenle, özellikle tüp bebek tedavileri başarısızlık ile sonuçlandığında sperm DNA hasarı bakılabilir. Ayrıca tekrarlayan gebelik kayıplarında düşükler da sperm DNA’sının incelenmesi faydalı olacaktır. Varikoseli olan erkekler, yaşam ve meslek nedeni ile riski yüksek olan erkeklerinde bu test yaptırması uygundur. Sperm DNA hasarının tedavisi mümkün müdür? Günümüzde sperm DNA hasarını tedavi eden bir yöntem ne yazık ki bulunmamaktadır ancak yine de hasara neden olan ve ortadan kaldırılması mümkün belirgin bir faktör varsa -enfeksiyon, sigara kullanımı, öncelikle bu yönde bir tedaviye başlanabilir. Neden belirgin değilse ancak destek amaçlı yöntemlere antioksidan tabletleri başvurulabilir. Sperm DNA hasarındaki artış üreme başarısını olumsuz etkilediğinden tedavi seçenekleri değerlendirilmelidir. Özetle, tamamen umutsuzluğa kapılmaktansa yaşam tarzı değişiklikleri, antioksidan tedavi ve farklı sperm seçme yöntemlerinden faydalanılarak gebelik elde edilebilir. Bu durumda, mevcutsa, hasarlı olmayan spermler yumurtayı döllemede kullanılır ve böylelikle bebek sahibi olunma şansı artırılır. Konuyla ilgili aklınıza takılan sorular ve kontrol için Ankara’da bulunan kliniğim ile irtibata geçebilir, randevu alarak kontrole gelebilirsiniz. Erkeklerde Kısırlık yazımı da okuyabilirsiniz. Aklınıza takılan soruları yorumlar kısmından da bana iletebilirsiniz. Ana SayfaMakalelerİletişim Sperm Dna Hasarı Neden Önemlidir?Sperm DNA Hasarı Nasıl Oluşur?Sperm DNA Hasarı Neden Olur?Kimlere Sperm DNA Hasarı Testi Yapılmalı?Sperm DNA Hasarı Nasıl Anlaşılır?Sperm DNA Hasarı Ne Kadar Olmalıdır?Sperm DNA Hasarının TedavisiYaşam Tarzı DeğişiklikleriOral Antioksidan TedaviEnfeksiyonlarının KontrolüVarikosel AmeliyatıKısa Perhiz Süreli Ejekülat KullanımıSperm Hazırlama YöntemleriTestiküler Sperm Kullanımı Sperm Dna Hasarı Neden Önemlidir? Sağlıklı bir bebeğin dünyaya gelebilmesi için kadın yumurtası ile erkek sperminin sağlıklı genomları yani sağlıklı genetik içeriklere sahip olması gerekir. Kadın veya erkeğin üreme hücrelerinde genetik bir problemin olması ortaya çıkacak embriyonun problemli bir genetik yapıya sahip olmasına neden olur. Böyle durumlarda 2 ihtimal vardır, ya oluşan embriyo gebeliği tamamlayamadan düşükle sonuçlanır veya genetik olarak normal olmayan yavrular dünyaya gelir. Erkeğin üreme hücresi olan spermde meydana gelecek çok büyük genetik problemler genellikle kişinin anne ve babasından aldığı normal olmayan genetik mirasa bağlıdır ve bu durumlarda spermin genetik yapısının normale getirilmesi mümkün değildir. Ancak sperm DNA hasarı böyle bir durum olmamakla birlikte tanı konulduğunda tedavi yöntemleri mevcuttur. Sperm DNA Hasarı Nasıl Oluşur? Testis içerisinde sperm oluşumu sırasında spermin çekirdeğinin içerisinde genetik madde, yumurtaya götürülecek şekilde hazırlanır ve paketlenir, oluşan bu yapı genetik içeriği korur. DNA da oluşacak problemler testiste veya spermin dışarıya atılmak için izleyeceği yol üzerinde meydana gelir. Genellikle sperm DNA hasarı çevresel faktörlere bağlı olarak oluşabileceği düşünülen bir problemdir. Son zamanlarda yapılan çalışmalar sperm DNA hasarı ile erkek infertilitesi arasında bir ilişki olduğunu ortaya çıkartmıştır. Günümüzde bundan şüphelenilen durumlarda sperm DNA hasarını ortaya çıkartan testler laboratuvarlarda uygulanabilmektedir. Ancak bu testler tüm erkek infertilitesi durumlarında rutin olarak uygulanmamaktadır. Erkek infertilitesi dünya üzerinde görülme oranı artan bir durumdur. Genel olarak tüm infertil çiftlerin en az yarısında erkeklere ait problem olduğu düşünülmektedir. İnfertil erkeğin değerlendirilmesinde bize en büyük yol gösterici test hala SPERMİYOGRAMdır. Ancak spermiyogram her zaman erkek infertilitesinde tek başına yeterli değerlendirme sağlamayabilir. Çünkü infertil erkeklerin yaklaşık %15’inde yapılan spermiyogramların normal sonuç verdiğini görmekteyiz. Bu da infertil erkeklerin değerlendirilmesinde yeni testlerin gerekliliğini ortaya çıkartmıştır. Sperm DNA Hasarı Neden Olur? Sperm DNA hasarı genellikle kişinin anne babadan aldığı genetik yapıya bağlı değildir. Bu da sperm oluşumu sırasında veya taşınmasında karşılaşılan problemlere bağlı olarak oluşması sonucunu doğurur. Kişinin yüksek ısıya maruz kalması veya çalışma şartları nedeniyle uzun süre ısı altında çalışması, sigara ve tütün kullanımı, yaşadığı veya çalıştığı ortamdaki kimyasal maddeler, hastalıkları nedeniyle kullanmak zorunda olduğu ilaçlar, kemoterapi ve radyoterapi gibi nedenler DNA hasarı oluşumunda önemli role sahiptir. Son zamanlarda yapılan çalışmalar oksidatif stres dediğimiz durumu yani vücut içerisinde bu sayılan olaylara bağlı olarak biriken zararlı maddelerin bu olayı tetiklediğini göstermiştir. ROS denilen reaktif oksijen radikalleri vücutta biriken bu maddelerdir ve sperm DNA hasarı ile yakından ilişkili oldukları gösterilmiştir. Kimlere Sperm DNA Hasarı Testi Yapılmalı? Sperm DNA hasarı son yıllarda üzerinde ciddi araştırmalar yapılan bir konudur. Bugün için rutin olarak her infertil erkeğe yapılması önerilmemektedir. Testin belli bir sürede sonuç vermesi, maliyeti, kullanılan testler üzerinde tam olarak fikir birliğine varılmaması bunun nedenlerindendir. Ancak nasıl infertilite de, erkek faktörünü gözden kaçırmamak gerekiyorsa sperm DNA hasarını da erkek infertilitesini de unutmamak gerekir. Tekrarlayan yardımcı üreme tekniklerinde nedeni açıklanamayan başarısızlıklar, yine yapılan yardımcı üreme teknikleri tedavilerinde embriyo gelişiminin tam olarak neden olduğu anlaşılamayan bir şekilde her seferinde problemler yaşanması, erkekte klinik olarak tespit edilen varikoselin bulunması, tekrarlayan gebelik kayıpları, açıklanamayan erkek infertilitesi ve fertilite açısından yüksek riske sahip olan erkekler sperm DNA hasarının incelenebileceği grubu oluşturur. Bu konuda yüksek riske sahip olan erkekler; radyasyon maruziyeti olanlar, kemoterapi ve radyoterapi görenler, sigara kullananlar, cinsel yolla bulaşan hastalık geçirenler, obez erkekler, diyabet hastalığı olanlar ve çalıştığı yer veya yaşadığı bölge nedeniyle yüksek kimyasal ve biyolojik kirlenmeye maruz kalanlar sayılabilir. Sperm DNA Hasarı Nasıl Anlaşılır? Yukarıda sayılan risk faktörleri veya incelenme nedenlerine sahip olan erkekler öncelikle tam bir ürolojik muayene ve kontrolden geçirilmelidir sonrasında spermiyogram gibi uygun sperm toplama şartları sağlandıktan sonra bu testi yapan laboratuvarlara yönlendirilmelidir. Günümüzde bu test bir çok laboratuvarda yapılmakla beraber laboratuvarlar arasındaki sonuç farklarını en aza indirmek ve en güvenilir sonucu elde etmek için etkinliğine ve sonuçlarına güvenilir bir testi uygulayan güvenilir bir laboratuvarda testin yapılması önerilmektedir. Test laboratuvar ortamında alınır ve laboratuvardan laboratuvara değişmekle beraber testin çalışma süreci içerisinde sonuçlandırılarak hastaya verilir. Verilen sonuç yüzdesel bir sayısal değerdir. Sperm DNA Hasarı Ne Kadar Olmalıdır? Sperm DNA hasarının normal değerleri üzerinde hala çok sayıda çalışma yapılmaktadır. Bu değerin değişik testler ve laboratuvarlar arasında kabul edilebilir sonuçları değişmektedir. Yapılan son çalışmalar gösteriyor ki başlangıçta kabul edilen değerlerden çok daha düşük DNA hasarları sağlanması fertiliteyi arttırmaktadır. Bu nedenle sperm DNA hasarının sonuçları hastadan hastaya farklı bir şekilde üroloji doktorları tarafından değerlendirilir. Sahip oldukları risk faktörleri yapılabilecek tedavi seçenekleri bu durumu etkiler. Sperm DNA Hasarının Tedavisi Yaşam Tarzı Değişiklikleri Bu konuda yapılabilecek ilk uygulama kişinin yaşam tarzını değiştirmesidir. Eğer sperm DNA hasarı açısından risk yaratabilecek faktörlere sahipse kilo, sigara kullanımı, kimyasal maddelere maruz kalmak gibi kişi mümkün olduğu kadar bu risk faktörlerinden uzaklaşmalı ve bunları ortadan kaldırmaya çalışmalıdır. Oral Antioksidan Tedavi Sperm DNA hasarında en çok kullanılan ilaçlar oral antioksidanlardır. Ülkemizde de çok sayıda farklı marka ve birleşim altında kullanımda bulunan bu ilaçlarla ilgili ne kadar faydası olduğu ve hangi ilacı kullanmak gerektiği konusunda tam bir fikir birliği yoktur. Bu ilaçların temel mekanizması oksidatif stresi azaltmaları üzerine kurulmuştur. Ancak oral antioksidanlar başlığı altında çok sayıda ilaç ve karışımlar mevcuttur. Ne kadar faydası olduğuna dair tartışmalar ve bilimsel çalışmalar devam etmekle beraber bu ilaçların güvenilir olanlarının ve doktor kontrolünde belirlenen sürede kullanılmaları önemlidir. Enfeksiyonlarının Kontrolü DNA hasarına neden olabilecek enfeksiyonlar tespit edilmeli ve bunların tedavileri sağlanmalıdır. Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar ve prostat enfeksiyonları lökospermiye ve oksidatif stresin artmasına neden olabilmektedir. Bunların uygun ajanlarla ve uygun sürelerde tedavi edilmesi DNA hasarı ve fertilite açısından olumlu sonuçlar verecektir. Varikosel Ameliyatı Sperm DNA hasarı açısından son zamanlarda yapılan çalışmaların önemli bir kısmı yüksek derecede ve dirençli DNA hasarlarında varikosel ameliyatının faydasını ortaya koymuştur. Varikoselin DNA hasarını arttırdığını, infertiliteye neden olduğunu ve tekrarlayan gebelik kayıplarında rolü olduğunu bilmekteyiz. Tanı konulan uygun gruptaki hastalarda varikosel ameliyatları DNA hasarına ve gebelik oranlarını iyi yönde etkilemektedir. Bu nedenle DNA hasarı açısından incelenen hastaların ürolojik muayeneleri ve varikosel açısından değerlendirilmeleri önemlidir. Son yıllarda yapılan çalışmalar sperm DNA hasarı ve varikoseli infertilite açısından ciddi derecede ilişkilendirmektedir. Kısa Perhiz Süreli Ejekülat Kullanımı Normalde sperm testlerinde kullandığımız 3 gün ve üzerindeki cinsel perhiz sürelerinin kısaltıldığı dönemlerde alınan ejekülattaki DNA hasarlarının daha düşük değerlere sahip olduğu görülmektedir bu da yine üroloji doktorlarının ve kadın doğum doktorlarının birlikte karar verdiği hastalarda yardımcı üreme tekniklerinde kısa perhiz süreli ejekülat kullanımın iyi sonuçlar verebileceğini göstermiştir. Sperm Hazırlama Yöntemleri Sperm DNA hasarının laboratuvar ortamında uygulanabilecek sperm seçme yöntemleriyle daha iyi spermlerin seçilerek elimine edilebileceği yönünde çalışmalar mevcuttur. Bu da sperm DNA hasarı olan hastalarda tedavi yöntemi olarak yardımcı üreme tekniklerini de kullanıma sunmaktadır. Testiküler Sperm Kullanımı Yüksek sperm DNA hasarına sahip hastalarda yapılan çalışmalar testiküler sperm kullanımının yardımcı üreme tekniklerinde daha iyi sonuçlar verdiğini göstermektedir. Bununla beraber testiküler sperm kullanımı anestezik ve cerrahi riskler taşımaktadır. Bu nedenle rutin olarak bu yöntem önerilmemekle beraber dirençli sperm DNA hasarı durumlarında bir tedavi yöntemi olarak testiküler sperminde kullanılabileceğine dair bilimsel veriler mevcuttur. Sperm DNA hasarı günümüz erkek infertilitesinde önemi git gide artan ve göz ardı edilmemesi gereken bir durumdur. Yukarıda sayılan risk faktörlerinde infertil çiftlerde erkeğin ürolojik değerlendirilmesi son derece önemlidir. Sperm DNA hasarı ile ilgili aklınıza takılan soruları altta bulunan yorumlar kısmından bana iletebilirsiniz. Sperm dna hasar tedavisi için Ankara kliniğim ile irtibata geçebilirsiniz. Sperm DNA hasarı, spermin beyin kısmında hasar olması demektir. Bu durumda normal yolla gebelik sağlanamaz ve tüp bebekte başarı ihtimali düşer. Bu sonradan oluşan bir sorundur ve tedavi ile düzeltilebilir. Tekrarlayan düşüklerde, her şey normal olmasına rağmen gebelik olmuyorsa ve tüp bebek başarısızlığında sperm DNA hasarı olup olmadığı araştırılmalıdır. Murat Mermerkaya DNA hasar tedavisi ile hamile kalan hastala yorumları H. 30 yaşında, 10 yıllık evli Ocak 2021’de bize başvurduğunda 10 yıllık evli olan hastamız, uzun süredir uğraşmış, ancak bebek sahibi olamamıştı. Bu süreçte hastamız ilk olarak 2 defa aşılama olmuş ancak sonuca ulaşamamış. Sonrasında 3 defa tüp bebek denemesi yapmış, ancak bununla da bebek özlemi bitmemiş. Bu durumu açıklığa kavuşturmak için yaptığımız testlerde sperm DNA hasarı değerinin %25 olduğunu saptadık. Ardından öncelikle varikosel kontrolü yaptık. Sonrasında varikosel olmadığı için iğne tedavisine başladık. Aradan 3 ay geçtikten sonra doğal yolla gebelik müjdesini aldık. M. 43 yaşında, 21 yıllık evli Nisan 2021’de bize başvurduğu zaman sperm değerleri normal olmasına rağmen doğal yolla baba olamamış olan hastamıza ilk olarak 2 defa aşılama ve daha sonra 5 defa tüp bebek uygulanmış ama sonuç olumsuz. Sonrasında bize başvuran hastamızın sperm DNA hasar seviyesi %58 olarak geldi. İğne tedavisine başladığımız hastamızın 3 ay tedavi planımızla diğer bir çok hastamız gibi DNA hasarı düzelen hastalarımızın arasına katıldığını ve doğal yoldan baba olduğunu öğrendik ve çok mutlu olduk. DNA hasar tedavisi ile gebelik E. 31 yaşında, 7 yıllık evli 4 yaşında bir çocuğu olan hastamız, ikinci çocuk için tüm denemelere rağmen sonuç alamayınca 1 kere aşılama yaptırmış ama sonuç alamamış. Ağustos 2020’de bize başvurduğunda sperm değerleri normale yakın olmakla birlikte DNA hasar testi sonucu %35 olarak bulduk. Ardından tedaviye başladık ve 3 ay içinde DNA hasarının düzeldiğini ve gebeliğin oluştuğunu haber aldık. B. 24 yaşında , 2 yıllık evli Ağustos 2020 tarihinde bize başvuran hastanın sperm değerleri normal olmasına ve 2 defa aşılama yapılmasına rağmen gebelik elde edilememiş. Bunun üzerine sperm DNA hasar testi yapılmasını uygun gördük. Diğer hastalarımıza benzer şekilde, testte hasar değeri %28 olarak çıktı. Tedaviye başladık ve sonrasında ek bir işleme gerek kalmadan bebek hasretinin sona erdiğini gördük. Y. 33 yaşında , 2 yıllık evli Mayıs 2020 tarihinde kliniğimize başvuran hastanın sperm değerlerinde sorun yokmuş, fakat gebelik oluşmamış ve aşılama denemesi yapılmış. Sonuç alınamaması üzerine yaptığımız sperm DNA hasar testi yüksek geldi ve uyguladığımız tedavi ile 8 hafta sonunda gebelik müjdesini aldık. İ. 28 yaşında, 5 yıllık evli Daha önce sadece 1 kere gebelik öyküsü olan ve kimyasal gebelik olarak sonuçlanan hastamıza yapılan sperm DNA hasar testi yüksek olarak çıktı. Yüzde 26 olan değer hastanın ek problemleri nedeniyle biraz geç düzeldi. 9 aylık tedaviye devam eden hastamız doğal yoldan gebe kalmanın mutluluğunu yaşadı. Sperm DNA hasarı nedir? Çevresel etkenlerle spermin iç kısmında hasarlanma olması ve buna bağlı olarak dölleme kapasitesinin azalmasıdır. Sperm DNA hasarı olan hastalarda Tekrarlayan düşüklerAşılama başarısızlığıTüp bebekte sonuç alamamaHer şey normal olmasına rağmen doğal yolla gebelik olmaması gibi problemler ortaya çıkar. Bilimsel araştırmalar ne diyor? 2021 yılında Agarwal ve arkadaşları tarafından World J Mens Health dergisinde yayınlanan çalışmada, sperm DNA hasarı olan erkeklerde; Doğal yolla gebelik şansının azaldığı ve daha uzun sürede gerçekleştiği,Aşılamada başarının azaldığı,Tüp bebek başarısının daha düşük olduğu,Embriyoların daha kalitesiz olduğu,Gebelik kaybı riskinin daha fazla olduğu bildirilmiştir. 2021 yılında Andrologia dergisinde yayınlanan tedavi kılavuzunda, varikosel, kronik hastalıklar, enfeksiyonlar, beslenme bozukluğu, kilo, çevresel faktörler, radyasyon ve sıcak maruziyeti gibi faktörlerin sperm DNA hasarı seviyelerini yükseltebileceği belirtilmiştir. DNA hasarı yüksek olanlarda gebelik oranlarının hem doğal yol hemde aşılama ve tüp bebek gibi yardımcı üreme tekniklerinde daha az olduğu bulunmuştur. Sperm değerleri normal olmasına rağmen gebelik elde edilemeyen hastalarda, tekrarlayan gebelik kayıpları olan hastalarda bakılmasının gerekli olduğu kaydedilmiştir. Sperm DNA hasarını tedavi edebilir miyiz? 2020 yılında Esteves ve arkadaşları tarafından Andrology dergisinde yayınlanan çalışmada, Çocuk sahibi olamayan erkekelerin yarısından fazlasında sperm DNA hasarı probleminin olduğu saptanmıştır. Ayrıca sperm DNA hasarı olanlarda doğal yolla gebelik oluşma ihtimalinin daha az olduğu, tekrarlayan düşüklerin daha sık görüldüğü ve aşılama ya da tüp bebek gibi yardımcı üreme tekniklerinde sonuç alma ihtimalinin daha düşük olduğu bildirilmiştir Ayrıca tedavi ile sperm DNA hasarının büyük ölçüde düzeltilebileceği ve hem doğal yolla gebelik, hem de aşılama ve tüp bebek tedavilerinde olumlu sonuç alma ihtimalinin artacağı vurgulanmıştır. 2019 yılında Henkel ve arkadaşları sperm DNA hasarı ile ilgili son 20 yılda yapılan çalışmaları değerlendirmiş ve yukarıda bahsettiğimiz bulguları destekler nitelikte veriler ortaya çıkmıştır. Yine 2019 yılında yapılan ve Hum Reprod dergisinde yayınlanan çalışmada 457 hastada tüp bebek başarısının DNA hasarı olan hastalarda düştüğü izlenmiştir. Nicopoullos ve ark Siddharta ve arkadaşları yine aynı yılda yayınlanan çalışmada DNA hasarı yüksek olan hastalarda tüp bebek başarısının yüzde 16 seviyesine kadar gerileyebileceği bildirilmiştir. 2017 yılında Agarwal ve arkadaşları tarafından yapılan ve Arab J Urol dergisinde yayınlanan çalışmada; DNA hasarının yüksek olmasının tekrarlayan düşükler ve gebelik ihtimalinin azalması ile ilişkili olduğu vurgulanmıştır. Günümüzde kısırlık yaşayan çiftlerin yaklaşık 3’te 1’i erkek kaynaklı kısırlıktan muzdariptir. Sperm DNA hasarı ise erkek kısırlığı nedeniyle araştırılan hastaların önemli bir bölümünde saptanan önemli bir sağlık sorunudur. Ancak mevcut olan halihazırda klinikte kullanılan doğurganlık testleri tarafından analiz edilemeyen bir ölçü olma niteliği taşır. Sperm DNA hasarı dolaylı olarak tüp bebek ya da ICSI gibi yardımcı tedavilerin potansiyel başarısında düşüşe yol açabilmektedir. Günümüzde uygulanan klasik sperm testinde, sperm DNA hasarı tespit edilememektedir. Bir erkeğin sperm testi sonuçlarının normal olması sperm DNA hasarı olmadığını göstermez. Sperm DNA hasarının tespit edilebilmesi için farklı yöntemler kullanılmaktadır. Sperm DNA hasarı farklı nedenlere bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Sigara ve alkol kullanımı, aşırı dar iç çamaşırı tercihi genital bölgede artan ısıya yol açması nedeniyle, varikosel, testislerin sıcağa ve radyasyona maruz kalması ya da obezite gibi birçok faktör sperm DNA hasarına yol açabilir. Ancak hasara yol açan faktörün ortadan kaldırılması DNA hasarı üzerinde olumlu etki yaratabilmektedir. Bir başka deyişle sperm DNA hasarı tedavi edilebilir ve geri döndürülebilir bir rahatsızlıktır. Günlük alışkanlıklarda yapılacak değişiklikler, kilo verme ya da varsa varikosel tedavisi sonrası DNA hasarının azaltılmasını sağlayabilmektedir. Bunun için ilk olarak sperm DNA hasarının altında yatan nedenin doğru bir şekilde teşhis edilmesi gerekmektedir. Sperm Nedir? Sperm, en temelinde erkek üreme hücresi ya da gamet olarak tanımlanabilir. Gamet aynı zamanda tam bir hücrenin yarısı olarak değerlendirilir. Sperm, dişi gameti ya da yumurta hücresi ile bir araya geldiğinde insan embriyosunu oluşturur. Sperm hücresi baş, orta bölüm ve kuyruk olmak üzere üç ana bölüme ayrılmaktadır. Spermin baş bölümünde kromozomları oluşturan DNA materyali olan kromatin bulunmaktadır. Genellikle hem sperm hem de yumurta hücresi 23 kromozom taşır. Sperm hücresi ile yumurta bir araya geldiğinde embriyo 46 kromozom sahip olur. Spermin baş kısmında akrozom adı verilen bölüm bulunur. Akrozomun içerisinde yumurtanın dış zarını parçalayarak spermin içeriye girmesini sağlayan proteinler bulunur. Spermin orta kısmında ise enerji üreten mitokondri bulunur. Bu özel yapılar sperm hücresinin hareketini sağlayan enerjiyi üretmektedir. Son olarak kamçı olarak da bilinen sperm kuyruğu da hareketi sağlamaktadır. Kuyruk, sperm hücresinin ileri yönlü hareketini sağlayarak yumurta hücresine ulaşmasını mümkün kılar. Sperm bu sayede yüzerek yumurta hücresine ulaşır ve döllenme Sperm Nasıl Oluşur? Sperm, erkek üreme organı olan testislerde üretilir. Testisler aynı zamanda erkeklik hormonu olarak bilinen test**eron hormonunu da üretmektedir. Sperm hücresinin üretilme sürecine spermatogenez adı verilmektedir. Bu süreç testislerdeki sperma kanallarında başlar. Kanallarda spermatosit isimli sperm hücreleri üretilir. Spermosit hücreleri spermatid adı verilen hücrelere dönüşmek için birkaç bölünmeden geçer. Daha sonra spermatidler, erişkin sperm oluncaya kadar büyür ve olgunlaşır. Erkek vücudunun yeni sperm hücreleri üretmesi ortalama olarak 74 gün sürmektedir. Ancak bu süreç kişiden kişiye değişiklik gösterebilir. Sperm DNA’sı Nedir? Memeli sperminde kromatin, yapısal ve düzen olarak diğer somatik hücrelerden ayrılmaktadır. Sperm kromatin yapısı erkek üreme sisteminden kadın üreme sistemine geçişi sırasındaki babadan kalma genomun transferinde genetik yapıyı korur. Sperm DNA özel, küçük ve basit proteinler ile neredeyse kristal durumda kapalı bir şekilde bulunur. Bu yapı mitotik kromozomlardan neredeyse altı kat daha yoğundur. Sperm DNA Hasarı Nedir? Sperm DNA hasarını anlamak için ilk olarak DNA’nın yapısını anlamak gerekmektedir. DNA, çift sarmal adı verilen uzun ve spiral yapıdadır. Sarmalı, nükleotid adı verilen kimyasallar oluşturur. Bu nükleotidlerin benzersiz bir şekilde sıralanması her organizmanın benzersiz genetik dizisini ortaya koyar. Bu nükleotidler birbirlerine şeker ve fosfat aracılığı ile bağlanır. Normal sperm başarılı döllenmenin, embriyo gelişiminin ve doğumun gerçekleşebilmesi için gerekli olan genetik materyali taşır. Sperm DNA’sı, bebeğin genomik materyalinin yarısıdır ve DNA’da meydana gelen anormallikler üreme sürecine de etki eder. Sperm kromatin ya da DNA, çevresel koşullara, genetik mutasyonlara ya da kromozomal bozuklara bağlı olarak hasar alabilir. Sperm DNA’sı paket bozuklukları, oksidatif stres ya da erken hücre bölümü kaynaklı olarak ortaya çıkabilmektedir. Sperm DNA Hasarı Neden Olur? Sperm DNA hasarı, spermiyogenez esnasında DNA paketlenmesi sırasında ya da sonucunda ortaya çıkabilmektedir. Ayrıca serbest radikal olarak bilinen reaktif oksijen türleri ya da erken bölünmeye bağlı olarak da sperm DNA hasarı meydana gelebilmektedir. Bugüne kadar yapılan birçok çalışmaya rağmen hala daha sperm DNA hasarına tam olarak neyin neden olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Bununla beraber tek bir ejakülattaki değişken sperm kromatin yapısı protamin içeriğine bağlanmaktadır. Bu nedenle protamin öncüllerinin proteolitik bölünmesinde meydana gelen anormallikler, insan sperm DNA’sının heterojen olmasına yol açar ve potansiyel kısırlığa neden olan ek bir kaynak olabilmektedir. Sperm DNA Hasarı Nasıl Anlaşılır? Sperm DNA hasarını anlamak için birden fazla test bulunmaktadır. Bu testlerin büyük bir kısmı tüp bebek gibi yardımcı üreme tedavilerinin planlanabilmesi için son derece önemlidir. Sperm DNA hasarını anlamak için doğrudan ve dolaylı değerlendirmeler bulunur. Yaygın olan direkt yöntemlerin arasında kısaca TUNEL adı verilen Terminal deoxynucleotidyl transferase-mediated deoxyuridine triphosphate-nick-end labelling yöntemi ve Comet analizi bulunur. En yaygın olarak yapılan dolaylı yöntem ise kısaca SCSA olarak bilinen sperm kromatin yapı analizidir. Her ne kadar bunların dışında daha birçok yöntem bulunsa da diğer yöntemlerin tercih edilme sıklıkları oldukça düşüktür. Sperm DNA Hasarı Yüzde Kaç Olmalı? Sperm DNA hasarı yüzdesi, diğer bir deyişle sperm hücrelerinde yüzde kaç hasar bulunduğu oldukça önemlidir. DNA hasarı kısırlığı ve doğum anormalliklerini ciddi derecede etkiler. Bu noktada %15 ve daha düşük hasar olması sperm hücresinin neredeyse mükemmel olduğunu gösterir. %15 – 25 arası hasar orta, %25 – %50 arası kötü ve son olarak %50 ve üzeri hasar aşırı kötü olarak değerlendirilmektedir. Bu bildirilen rakamlar net olmamakla birlikte genellikle üzerinde pek çok araştırmacının hem fikir olduğu sayılardır. Net doğru rakamların saptanması için geniş sayıda katılımcılar tarafından elde edilen bilgiler ışığında yapılacak bilimsel çalışmalara ihtiyaç vardır. Yapılan son araştırmalara göre DNA hasar oranı %30’dan fazla olsa da tüp bebek gibi yöntemlerle hamilelik elde etme şansı oldukça yüksektir. Kimlere Sperm DNA Hasarı Testi Yapılmalıdır? Sperm DNA hasar testi kısırlık problemi yaşayan çiftlerin yaptırdığı ilk testler arasında yer almamaktadır. Genellikle tüp bebek tedavisinin üst üste birkaç kez başarısız olması durumunda sperm DNA hasarı testine başvurulmaktadır. Bunun dışında tekrarlayan düşüklerde de sperm DNA hasarı testi gerekebilmektedir. Öte yandan sebep saptanamayan erkek infertilitesinde sperm değerlendirmesinde akılda tutulabilir. Sperm DNA Hasarı Nasıl Tedavi Edilir? Erkeklerde sperm DNA hasarının yüksek olması tüp bebek gibi yardımcı üreme yöntemlerinin de başarısızlıkla sonuçlanmasına yol açabilmektedir. Sperm DNA hasarının tedavi edilebilmesi için bazı tedavi yöntemleri bulunmaktadır. Bunlardan bir tanesi yaşam tarzını değiştirmektir. Radyasyon, sıcak, sigara içme, hava kirliliği gibi çevresel etmenler spermde DNA hasarına yol açabilmektedir. Ayrıca cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar, kanser tedavisinde kullanılan ilaçlar, ileri yaş, vücut kitle indeksinin yüksek olması aşırı kilolu olmak ve diyabet gibi diğer durumlar da sperm DNA hasarı nedenleri arasında yer alır. Sigara ve alkol tüketimini bırakma, egzersiz yapma, kilo verme, bol iç çamaşırı giyme ve aşırı sıcaktan kaçınma sperm DNA hasarının düşürülmesinde yardımcı olabilmektedir. Ayrıca erkeklerde idrar yolları enfeksiyonu ve diğer genital bölge enfeksiyonları da DNA hasarına yol açabilmektedir. İltihaplı hücreler toksik etkili reaktif oksijen türleri üretir ve bu da sperm DNA hasarının bilinen nedenlerinden bir tanesidir. Erkeklerin %15’inde görülen varikosel erkek kaynaklı kısırlık vakalarının %35’inde ve ikincil kısırlık vakalarının %70’inde görülmektedir. Varikosel olan hastalarda sperm DNA hasarı artmaktadır. Reaktif oksijen türlerinde meydana gelen artış hem çekirdeksel hem de mitokondrial DNA üzerinde hasara neden olmaktadır. Varikosel ameliyatı sonrasında sperm DNA hasarı oranlarında iyileşme görülmektedir. Ancak direkt olarak sperm DNA hasarını tedavi eden ya da iyileştiren bir yöntem yoktur. Sperm DNA Hasarı Olan Erkekler Çocuk Sahibi Olabilir mi? Sperm DNA hasarı olan erkeklerin yardımcı üreme yöntemlerinden yararlanmadan çocuk sahibi olma ihtimali düşüktür. Bunun için tüp bebek gibi yardımcı üreme tekniklerinden yararlanmak çoğunlukla gerekmektedir. Ancak buna karşın kesin şart değildir. Bir başka deyişle üroloji uzmanı tarafından düzenlenecek olan tedavi sonrasında düzelme ile birlikte spontan gebelik şansı da bulunmaktadır. Tüp bebek tedavisinde kullanılan IMSI adlı yöntemle DNA hasarı düşük sperm hücrelerinin seçilmesi mümkündür. Bu yöntemle sperm hücreleri 8000 kat yakınlaştırılarak baş kısmında DNA bozuklukları ayırt edilebilmektedir. Sperm DNA Hasarı Tedavi ile Düzelir mi? Sperm DNA hasarını gidermeye yönelik etkinliği %100 kabul edilen bir tedavi bulunmamaktadır. Bu hasara yol açan durumların iyileşmesi DNA hasarının azalmasına yardımcı olabilmektedir. Bu nedenle ilk olarak sperm DNA hasarına yol açan faktörlerin bulunması gerekmektedir. Yaşam tarzı kaynaklı meydana gelen hasarlar sonucunda yaşam tarzında yapılacak olan değişiklikler DNA hasarının azalmasına yardımcı olur. Varikosel hastalarında görülen sperm DNA hasarının iyileşmesi için varikosel tedavisi yararlı olmaktadır. Sperm DNA hasarına bağlı kısırlık görülen çiftlerin tüp bebek tedavisinde uygulanan IMSI yöntemi ile hasarsız sperm hücresinin tespit edilmesi ve kullanılması sağlıklı bir hamilelik ve doğum sürecine yardımcı olabilmektedir. Sperm DNA Hasarı Tedavisi için Hangi Bölüme Başvurulur? Sperm DNA hasarı, erkek kaynaklı infertilite nedenlerinden bir tanesidir. Bunun için sperm DNA hasarı olan erkeklerin Üroloji ve Androloji uzmanına başvurması gerekmektedir. Sperm DNA hasarının nedenini bulmak ve durumun iyileştirilmesi için atılacak adımları planlamak Üroloji ve Androloji uzmanlarının klinik çalışma alanında bulunmaktadır. Sperm DNA Hasarı Doğacak Çocukta Sorun Oluşturur mu? Sperm DNA hasarı öncelikli olarak doğal yollardan gebeliği zorlaştırmaktadır. Hatta birçok çift sperm DNA hasarı yüzünden doğal yollarla gebelik elde edememektedir. DNA hasarı bulunan sperm kromozomal bozukluklara yol açmaktadır. Embriyonun kromozomlarının yarsının spermden geldiğini göz önünde bulundurduğumuzda DNA hasarının etkisini görmek mümkündür. Hamilelik başarılı bir şekilde gelişse bile tekrarlayan düşükler görülebilmektedir. Bununla beraber bebekte doğumsal bozuklukları ve malformasyonlar meydana gelebilmektedir. SIK SORULAN SORULAR Sperm DNA hasarı belirtileri nelerdir? Sperm DNA hasarı fark edilebilen herhangi bir belirtiye neden olmamaktadır. Kısırlık, tekrarlayan düşükler ya da tüp bebek tedavilerinin başarısız olması gibi durumlar sonucunda göz önünde bulundurulması gereken problemlerden bir tanesi de sperm DNA hasarıdır. Doğru bir teşhisin konabilmesi için sperm DNA hasarı testinin yapılması gerekmektedir. DNA hasarı nasıl anlaşılır? Sperm DNA hasarı normal sperm testleri ile belirlenememektedir. Bunun yerine TUNEL, Comet analizi ya da SCSA gibi yöntemler kullanılarak sperm hücrelerinde meydana gelen DNA hasarı tespit edilebilmektedir. Apopitoz ne demek? Apopitoz programlı hücre ölümü anlamına gelmektedir. Apopitoz ile önceden belirlenmiş hücreler diğer hücrelere zarar vermeden kontrollü bir şekilde öldürülebilir. Vücut doğal işleyişi sırasında yaşlanmış ve fonksiyonu azalmış olan hücreleri apopitozis yolu ile kendisine zarar vermeden uzaklaştırmış olur. Sperm DNA’sı nasıl hasar görür? Sperm DNA’sı farklı nedenlere bağlı olarak hasar görmektedir. Mayoz bölünme esnasında çentiklerin oluşması, histon ve protamin oranının değişmesi ile beklenmeyen apopitoz, sperm hücresinde DNA hasarına yol açar. Sperm DNA hasarına ne iyi gelir? Sperm DNA hasarında yapılabilecek en doğru şey hasara yol açan durumu ortadan kaldırmaktır. Yaşam tarzına bağlı olarak gelişen durumlarda hasara yol açabilecek alışkanlıklardan uzak durmak, varikosel kaynaklı hasar durumunda varikosel tedavisi olmak, enfeksiyon kaynaklı hasarlarda antibiyotik tedavisi ile enfeksiyonun ortadan kaldırılması gibi bu duruma neden olan faktörlerin ortadan kaldırılması, sperm DNA kalitesinin olumlu yönde yükselmesini sağlar. Sperm DNA hasarı erkeklerde kısırlığa neden olur mu? Erkek kaynaklı kısırlıklarda en sık karşılaşılan nedenlerden bir tanesi de sperm DNA hasarıdır. Sperm DNA hasarı yüksek olan erkeklerde kısırlık görülme ihtimali yükselmektedir. Hasara yol açan durumların ortadan kaldırılması sonucunda sperm DNA’sında iyileşme meydana gelebilmektedir. Bu da hamilelik şansını artırmaktadır. Ayrıca tüp bebek tedavisinde kullanılan IMSI gibi yöntemler ile DNA hasarı daha düşük sperm hücrelerini seçilmesi mümkün hale gelmektedir. Bu da tüp bebek tedavisinin başarı şansını önemli ölçüde artırır. Sperm DNA fragmantasyon testi nasıl yapılır? Sperm DNA fragmantasyon testinde alınan sperm örneği floresan probla boyanmaktadır. Floresan DNA molekülü ile etkileşime girerek hasarlı spermlerin tespit edilmesini sağlar. Varikosel sperm DNA hasarına neden olur mu? Yapılan araştırmalara göre sperm DNA hasarı, varikosel hastalarında daha yüksektir. Varikosel hastalarında anormal DNA ve olgunlaşmamış kromatin oranı varikosel olmayan hastalara göre daha yüksektir. Daha düşük yoğunluklu kromatinli spermatozlar aynı zamanda varikosele bağlı kısırlığa yol açmaktadır. Sigara Sperm DNA’sını nasıl etkiler? Sigara dumanı içerisinde yer alan toksik maddeler vücuttaki tüm hücrelerin DNA’sında yıkıcı etki yaratır. Bu etkilerden bir tanesi de sperm hücresi içerisinde yer alan DNA’da meydana gelir. Alkol Sperm DNA’sını nasıl etkiler? Sigaraya benzer bir şekilde alkollü içecekler de vücut için toksik maddelerdir. Bu durum spermin baş kısmı içerisinde bulunan DNA sarmalı üzerinde hasara yol açar. Aşırı kilolu olmak sperm DNA’sını nasıl etkiler? Vücut kitle indeksinin yüksek olması sperm DNA hasarı riskini arttırır bununla beraber sperm hareketliliğini ve kalitesini düşürür. Aşırı kiloların verilmesi sonucunda sperm hücrelerinde DNA hasarında da azalma görülmektedir. Kısaca obezite olan erkeklerde kilo kaybı hem DNA hasarının azalmasını hem de sperm hareketliliğinin artmasını sağlayabilir. Sperm DNA Hasarı bitkisel tedavi ile düzelir mi? Sperm DNA hasarını düzeltecek bir bitkisel tedavi yöntemi bulunmamaktadır. Hastaların sperm DNA hasarını azaltması için günlük alışkanlıklarına dikkat etmesi ve varsa sperm DNA hasarına yol açan hastalığın tedavi edilmesi için uzman hekim ile görüşmesi yeterli olmaktadır. Sperm DNA hasarı cerrahi tedavi ile düzelir mi? Sperm DNA hasarı herhangi bir cerrahi yöntem ile düzeltilememektedir. Ancak varikosel hastalarında varikosel ameliyatı sonrasında sperm DNA hasarında iyileşme görülebilmektedir. DNA hasarı kaç olmalı? Sperm DNA hasarı için değerlendirme aralıkları bulunmaktadır. Bu aralıklara göre DNA hasarının %15 ve altı olduğu durumlarda sperm çok iyi olarak kabul edilir. Hasarın %15 – 25 arasında olduğu durumlar ise orta olarak değerlendirilmektedir. Hasarın %25 – %50 arası olduğu durumlarda hasar kötü durumdadır. Hasarın %50’den fazla olduğu durumlar ise aşırı kötü şeklinde değerlendirilir. DNA hasarı nelere yol açar? Sperm DNA hasarının yüksek olması çeşitli problemlere yol açabilmektedir. Bunların başında erkek kaynaklı kısırlık gelmektedir. Erkek kaynaklı kısırlıkların önemli bir kısmında sperm DNA hasarı yer almaktadır. DNA hasarı aynı zamanda tüp bebek gibi yardımcı üreme tedavilerinin de başarı oranının düşmesine yol açar. Bu durumda tüp bebek tedavisinde art arda başarısızlık görülür. Son olarak sperm DNA hasarına rağmen oluşan gebeliklerde tekrarlayan düşükler görülebilmektedir. Ayrıca kromozomal bozukluklar nedeniyle bebekte doğumsal bozukluklar ve malformasyonlar ile karşılaşılabilmektedir.

sperm dna hasar testi tedavisi